Gwaith Plwm a Sinc Wemyss

Mae wedi ei leoli ar ben dyffryn Cwmnewydion, un o lednentydd Afon Magwr, sy'n ymuno ag Afon Ystwyth yn Abermagwr.

Gweithiodd y wythïen mwynau Frongoch ochr yn ochr â mwyngloddiau Frongoch a Chraig Goch.

Daeth Wemyss yn rhan annatod o Fwynglawdd Frongoch ac ni ellir ei ystyried ar wahân i’w gymydog mwy disglair.

Yn y 1840au daeth y ddau fwynglawdd o dan yr un berchnogaeth, ac fe estynnwyd ceuffordd draenio Wemyss hefyd i wasanaethu gweithfeydd Frongoch, gan ddod yn Geuffordd Frongoch yr ydym yn gyfarwydd â hi heddiw.

Fe wnaeth y mwyngloddiau barhau i weithredu gyda’i gilydd, gyda llwyddiant amrywiol trwy gydol ail hanner y 19eg ganrif hyd nes iddynt gael eu caffael gan y cwmni o Wlad Belg 'Société Anonyme Miniére' ym 1898.

Fe wnaeth y Belgiaid fuddsoddi'n drwm mewn moderneiddio a thrydaneiddio'r gweithrediadau mwyngloddio, a oedd yn cynnwys adeiladu gorsaf bŵer hydro-drydanol newydd sbon ym Mhont Ceunant a melin fawr trin mwynau yn Wemyss.

Fodd bynnag, roedd y fenter yn fyrhoedlog ac erbyn 1904 roedd y cwmni wedi ei ddiddymu a chafodd holl beiriannau’r mwynglawdd eu gwerthu mewn arwerthiant.

Heddiw, mae safle Wemyss y cael ei ddominyddu gan adfeilion y felin drin a'i thomenni gwastraff mawr, sy’n cael eu ffinio i'r de ger Ffrwd Cwmnewydion ac i'r gorllewin ger y ffrwd lai, Y Felin.

Mae yna hefyd olion y pwll olwyn ar gyfer olwyn ddŵr 56 troedfedd, a gafodd ei fwydo o ffos o Frongoch.

Mae Wemyss yn ffynhonnell sylweddol o lygredd metel ac yn achosi effaith cemegol ac ecolegol ar gyrsiau dŵr i lawr yr afon.

• Trin dŵr mwynglawdd
• Rheoli dŵr wyneb e.e. draenio safle mwynglawdd
• Rheoli gwaddodion
• Ail-broffilio gwastraff mwynglawdd
• Capio gwastraff mwynglawdd
• Rheoli dŵr wyneb e.e. gwahanu

Ym mis Ebrill 2025, gwnaethom osod amddiffyniad atal erydiad ar ran Ffrwd y Felin y brif domen sborion yng Ngwaith Plwm a Sinc Wemyss. Cwblhaodd contractwyr lleol y gwaith ar ran Rhaglen Mwyngloddiau Metel Cymru.

Mae gwaith amddiffyniad atal erydu o’r fath yn gam hanfodol er mwyn diogelu'r safleoedd a lliniaru effeithiau amgylcheddol posibl sy’n deillio o waddod llawn metel sy’n llifo i gyrsiau dŵr wyneb.

Bydd yr ymdrechion hyn, ynghyd â phrosiect ehangach Wemyss, yn cyfrannu'n sylweddol at y Rhaglen drwy leihau llygredd a gwella iechyd ecolegol ein cyrsiau dŵr.

Prif domen sborion Wemyss ym mis Mawrth 2025 cyn gosod yr amddiffyniad atal erydiad

Prif domen sborion Wemyss ym mis Ebrill 2025 ar ôl gosod yr amddiffyniad atal erydiad

Statws:

Dyluniad Manwl

Dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf rydyn ni wedi bod yn casglu gwybodaeth i ddeall yn well y risg o lygredd o Fwynglawdd Wemyss, Mwynglawdd Graig Goch a Cheuffordd Frongoch er mwyn nodi rhestr o atebion lliniaru posibl.

Mae Mwynglawdd Graig Goch a Cheuffordd Frongoch yn cael eu datblygu gyda’i gilydd o dan un prosiect o’r enw Cwmnewydion, gyda Mwynglawdd Wemyss yn cael ei ddatblygu fel prosiect ar wahân o fewn y Rhaglen gyfan. Mae timau’r ddau brosiect yn gweithio’n agos i chwilio am arbedion a sicrhau’r buddion mwyaf posibl.

Rydyn ni wedi comisiynu Adroddiad Cwmpasu sy’n cynnwys Mwynglawdd Graig Goch a Cheuffordd Frongoch ac wedi cynnal asesiadau archeolegol ac ecolegol, er mwyn nodi’r problemau sy’n achosi llygredd i’r cwrs dŵr/ansawdd y dŵr ac y mae angen mynd i’r afael â hwy.

Ym Mwynglawdd Wemyss, nododd Astudiaeth Dichonoldeb mai'r prif ffynonellau llygredd yw'r tomenni sborion llawn metel sy'n nodweddu'r safle. Mae erydiad, mobileiddio a thrwytholchi metelau yn digwydd lle mae'r cyrsiau dŵr a'r glawiad yn rhyngweithio â'r gwastraff mwyngloddio hwn. Fe wnaethom symud nifer o ymyriadau peirianneg ar gyfer rheoli dŵr wyneb i'r cam Dyluniad Amlinellol. Yn gynnar yn 2024, fe wnaethom symud y prosiect hwn i’r cam Dyluniad Manwl.

Mae dyluniad manwl yn golygu ein bod bellach yn cwblhau ein dyluniad yn barod i'w adeiladu. Byddwn yn parhau i gysylltu â thirfeddianwyr lleol wrth i ni symud ymlaen trwy'r cam hwn. Yn ogystal, fe wnaethom nodi opsiynau i osod amddiffynfeydd dros dro i atal erydiad.

Rydym bellach yn symud ymlaen trwy ein cam dylunio manwl. Bydd ein timau yn parhau i fonitro Wemyss yn ystod y cyfnod hwn.

Byddwn yn cwblhau'r mesurau i osod amddiffynfeydd dros dro i atal erydiad yn ystod gwanwyn 2025.

Isod, ceir amserlen o'n gwaith ar gyfer Wemyss. Sylwch fod yr amserlen hon yn ddangosol ac y gallai newid.

Gwanwyn 2025:

• Adeiladu amddiffynfeydd dros dro i atal erydiad
• Gweithio ar y dyluniad manwl
• Symud i’r cam tendro

Haf 2025: 

• Cwblhau'r dyluniad manwl
• Ymgysylltu â thirfeddianwyr a rhanddeiliaid ehangach
• Mynd trwy'r broses dendro

2026 ymlaen:

• Cyfnod adeiladu disgwyliedig

2023

Os hoffech ofyn am wybodaeth benodol, cysylltwch â’r tîm drwy e-bostio cwmnewydion@metalmineswales.co.uk.

Dolenni gwefan

Prosiect mwynglawdd metel Cwmnewydion - Natural Resources Wales Citizen Space - Citizen Space

Lawrlwythiadau dogfennau cysylltiedig