Sut rydym yn rheoleiddio Safle Tirlenwi Hafod, Wrecsam

Datganiad ar y cyd gan Grŵp Rhanddeiliaid Tirlenwi Hafod

Cynhaliwyd cyfarfod cadarnhaol i drafod cynnydd ar safle tirlenwi Hafod yn gynharach y mis hwn (dydd Gwener, 7 Tachwedd).

Cyfarfu uwch gynrychiolwyr Enovert, Cyngor Cymuned Rhos, Cyngor Cymuned Rhiwabon, Cyngor Wrecsam a Chyfoeth Naturiol Cymru (CNC) i drafod y safle yn Johnstown, sydd wedi bod yn destun pryderon ynglŷn ag arogleuon gan drigolion lleol.

Esboniodd Enovert ei fesurau lliniaru mwy diweddar i leihau arogleuon o'i weithrediadau, gan gynnwys gwaith capio parhaol pellach a wnaed, gosod injan nwy newydd a pharatoi ardal a fydd yn cael ei chapio dros dro yn ystod yr wythnosau nesaf.

Capio yw'r broses o selio arwyneb safle tirlenwi gydag 1m o glai wedi'i beiriannu (capio parhaol) neu 1mm o leinin plastig. Mae'r ddau fath o gapio yn lleihau allyriadau nwy tirlenwi, yn cynorthwyo echdynnu nwy ac yn atal dŵr rhag mynd i mewn i'r swmp gwastraff.

Mae'r injan nwy yn defnyddio nwy tirlenwi fel tanwydd i gynhyrchu trydan adnewyddadwy. Mae'r injan newydd yn gallu rhedeg yn barhaus, gan gasglu nwy 24/7 ac atal arogleuon.

Mae data sy'n gysylltiedig â'r monitro diweddaraf yn parhau i ddangos bod y crynodiadau o hydrogen sylffid, sef y cyfansoddyn cemegol a gydnabyddir fel yr oglau ‘wy drwg’ mewn nwy tirlenwi, sy’n cael eu cofnodi yn is o lawer nag 1 rhan fesul biliwn (ppb) ym mhob lleoliad gan gynnwys y ganolfan gymunedol. Cydnabyddir 1ppb fel y gwerth maen prawf iechyd isaf gan Iechyd Cyhoeddus Cymru.

Mae'r podiau AQMesh bellach wedi'u calibradu gan y gwneuthurwr. Mae'r gwneuthurwr wedi pennu ffactorau graddio i wella cywirdeb, ac mae'r ffactorau graddio hyn bellach wedi'u cymhwyso i'r set ddata gyfan o fis Ebrill 2025 ymlaen.

Pennwyd y ffactorau graddio drwy galibradu’r podiau AQMesh yn erbyn podiau tebyg a dyfeisiau monitro eraill a ddefnyddir gan safle tirlenwi arall yng Nghymru, ac fe’i hystyriwyd yn angenrheidiol gan wneuthurwr y podiau.

Mae podiau AQMesh wedi'u cynllunio i gofnodi mesuriadau hydrogen sylffid mewn amser real, ac maent yn cofnodi mesuriadau cyfartalog bob 30 munud ar sail mesuriadau a gymerir bob 10 eiliad.

Bydd y canlyniadau'n cael eu diweddaru a'u cyflwyno yn yr adroddiad cryno nesaf, a fydd yn cael ei roi ar Citizen Space Cyfoeth Naturiol Cymru. Mae'r canlyniadau graddedig yn dangos bod tua 90% o'r data o bob un o'r podiau (ar y safle ac oddi ar y safle) fel arfer yn <5ppb gyda'r gwerth cyfartalog yn <1ppb, sy'n cytuno'n dda â data monitro sefydlog arall (megis o'r system monitro tiwb trylediad).

Mae'r adroddiad hefyd yn tynnu sylw at y ffaith bod hydrogen sylffid yn cael ei ganfod o ystod o gyfeiriadau cwmpawd, sy’n golygu ei bod yn bosibl bod sawl ffynhonnell o hydrogen sylffid yn ardal y safle.

Fel rhan o'r cydweithrediad parhaus, cynhaliodd Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) ymchwiliadau i ffynhonnell benodol o arogleuon oddi ar y safle. Nodwyd ffynhonnell ar Ystâd Ddiwydiannol Vauxhall, a chymerwyd camau i ddileu'r oglau.

Nodwyd bod nifer y cwynion gan y cyhoedd wedi gostwng yn sylweddol yn ystod y misoedd diwethaf, a chredir bod hyn oherwydd gwelliannau ar y safle yn ogystal â nodi ffynonellau eraill o arogleuon, nad ydynt yn gysylltiedig â safle tirlenwi Hafod.

Mae’n bosibl y bydd rhagor o waith ar y safle – drilio ffynhonnau nwy newydd yn benodol – sydd wedi’i drefnu ar gyfer y Flwyddyn Newydd yn arwain at risg uwch na'r arfer o arogleuon sy’n deillio o'r gwaith hwn. Bydd Enovert yn rhoi rhybudd am y gwaith ymlaen llaw, ac yn defnyddio pob mesur priodol i reoli'r gweithgareddau drilio.

Mae rhagor o wybodaeth ar gael ar wefan Cyfoeth Naturiol Cymru.

Crynodeb o gamau gweithredu ers y cyfarfod diwethaf

• Capio parhaol pellach ar y safle
• Gosod injan nwy
• Paratoi'r ardal i'w chapio dros dro
• Calibradu codennau rhwyll AQ
• Nodwyd ffynhonnell arogl oddi ar y safle, a chymerwyd camau gweithredu
• Nodwyd gwaith pellach ar y safle ar gyfer y flwyddyn newydd
• Monitro parhaus ar y safle
• Monitro parhaus oddi ar y safle
• Cyfarfod pellach rhwng grŵp Rhanddeiliaid Safle Tirlenwi Hafod gydag ymrwymiad i gynnal

Dyma nifer y cwynion o fis Ionawr 2025 i fis Tachwedd 2025:

262,84,50,31,12,09,40,35,25,13,10

Rydym wedi parhau i fonitro’n agos ymdrechion Gweithredwr y Safle o ran mynd i’r afael ag allyriadau yn Safle Tirlenwi Hafod, sydd wedi cynnwys nifer o archwiliadau safle dirybudd. Mae niferoedd yr achosion o arogl wedi lleihau yn gyson wrth i welliannau gael eu cwblhau. 

Ym mis Mawrth 2025, fe wnaethom gyfarfod â’r Dirprwy Brif Weinidog Huw Irranca-Davies AS/MS i drafod ein gwaith rheoleiddio. Gallwch ddarllen ddogfen ymchwil a gynhyrchwyd gan Ymchwil y Senedd ar gyfer y Pwyllgor Deisebau yma:

Crynodeb ymchwil.pdf

Ym mis Mawrth, fe fynychom y Grŵp Rhanddeiliaid cyntaf ar Safle Tirlenwi Hafod. Yn dilyn y cyfarfod, cyhoeddwyd datganiad ar y cyd. Rhagor o wybodaeth yma:

Diweddariad ar safle tirlenwi Hafod – Mawrth 2025 - Newyddion Cyngor Wrecsam

Ym mis Ebrill, fe fynychom gyfarfod Pwyllgor Craffu Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam ar gyfer Cartrefi a’r Amgylchedd i drafod y cwynion am yr arogl.

Cytunodd y Pwyllgor Craffu ar gyfer Cartrefi a’r Amgylchedd ar sawl argymhelliad yn dilyn cyfarfod a gynhaliwyd ar 16 Hydref 2024 mewn perthynas ag arogl o Safle Tirlenwi Hafod. Cytunwyd y byddai adroddiad diweddaru ar y materion a godwyd yn y cyfarfod yn cael ei gyflwyno i’r pwyllgor craffu yn y chwe mis nesaf. Pwrpas y cyfarfod ar 29 Ebrill 2025 oedd trafod yr adroddiad diweddaru. Rhagor o wybodaeth yma:

(Pecyn i’r Cyhoedd) Eitem 5 Atodiad Agenda i’r Pwyllgor Craffu ar gyfer Cartrefi a’r Amgylchedd, 29/04/2025 10:30

Yn y cyfarfod, rhoddom ddiweddariad ar gamau rheoleiddio CNC a gymerwyd yn Safle Tirlenwi Hafod dros y 6 mis diwethaf. Mae’n galonogol y bu tuedd am i lawr yn y cwynion yn dilyn camau rheoleiddio. Fodd bynnag, cydnabyddir bod arogleuon yn dal i gael eu profi. 

Rhaid i ni barhau â gwaith rheoleiddio rhagweithiol i sicrhau y caiff gwelliannau pellach eu cyflawni’n brydlon, gan gynnwys rheoli trwytholchion yn well. 

Caiff argymhellion arfaethedig y pwyllgor eu cyhoeddi maes o law. 

Mae data cychwynnol o waith monitro ansawdd yr aer, a gasglwyd gan adran Diogelu’r Cyhoedd Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam, yn cael ei adolygu. Mae’r canlyniadau cychwynnol yn awgrymu bod trothwy arogl niwsans cydnabyddedig wedi’i basio ar adegau yng Nghanolfan Gymunedol Johnstown. Fodd bynnag, mae angen asesu ymhellach i gymryd cyfeiriad y gwynt i ystyriaeth, ynghyd â ffactorau eraill a allai fod yn effeithio ar yr unedau monitro. 

Gall Enovert adrodd am y camau canlynol a gymerwyd yn ystod mis Ebrill a dechrau mis Mai 2025:

• Ymweliad gan y Dirprwy Brif Weinidog, Huw Irranca-Davies AS/MS ar 12 Ebrill 2025, i edrych ar y safle a deall unrhyw faterion a sut mae’n gweithredu. 
• Gosod 4 uned monitro ansawdd aer o amgylch y safle, i fesur crynodiadau Hydrogen Sylffid. DS: Mae adran Diogelu’r Cyhoedd CBS Wrecsam hefyd wedi gosod un uned yng Nghanolfan Gymunedol Johnstown. Ar ôl cwblhau dehongliad trydydd parti o’r data crai, bydd adroddiad yn cael ei lunio a’i anfon ymlaen at Cyfoeth Naturiol Cymru.
• Gosod 6000m² o gapio LLDPE dros dro ar ymyl Cell 4 a 1000m² yn ychwanegol ar ben Cell 5a, fel y dangosir yn y lluniau isod.
• Symud prif bibell nwy 180mm ar Gell 4 i ganiatáu diogelu casglu nwy yn y dyfodol.

Ymysg y gwaith pellach a gynhelir dros yr ychydig fisoedd nesaf bydd:

• Gosod cyfarpar penodedig pellach ar gyfer echdynnu nwy, gan gynnwys ffynhonnau pìn a systemau llorweddol.
• Injan newydd i’w hailosod yn dilyn gwaith ailadeiladu sylweddol. 

Rydym wedi bod yn monitro’n agos ymdrechion y Gweithredwr o ran mynd i’r afael ag allyriadau yn Safle Tirlenwi Hafod - gan gynnwys archwiliadau safle ym mis Ionawr, mis Chwefror a mis Mawrth 2025. Mae niferoedd yr achosion arogl wedi dechrau lleihau wrth i waith gael ei gwblhau. 

Rydym wedi bod yn gweithio ar y cyd ag Adran Diogelu’r Cyhoedd Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam (CBSW) a’r Gweithredwr ynghylch opsiynau monitro ansawdd aer ac yn croesawu eu penderfyniad diweddar i osod a threialu monitorau ansawdd aer i fesur crynodiadau hydrogen sylffid ar ffin y safle ac yng Nghanolfan Gymunedol Tre Ioan.

Ym mis Chwefror 2025, cyflwynodd Cynghorwyr Lleol gynnig CBSW llawn yn galw am weithredu i 'fynd i'r afael â materion a chwynion o bwys' ynghylch Safle Tirlenwi Hafod.  Byddwn yn bresennol yng nghyfarfod Pwyllgor Craffu’r Cartref a'r Amgylchedd CBSW ar 29 Ebrill 2025 i drafod y cynnig a rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am ein gwaith rheoleiddio i fynd i'r afael â'r problemau arogl.  Byddwn hefyd yn bresennol yng nghyfarfod cyntaf Grŵp Rhanddeiliaid Safle Tirlenwi yr Hafod ar 21 Mawrth 2025.

Mae’r Gweithredwr wedi darparu diweddariad ar y gwaith a gwblhawyd ym mis Ionawr a mis Chwefror 2025 mewn ymateb i’r cynllun gweithredu y gofynnwyd amdano gan CNC, a hynny fel y nodir isod:

• Saith ffynnon nwy fertigol newydd wedi'u drilio ar Cell 5b, gyda 14 ffynnon pin wedi'u gosod ar ochr ogleddol Cell 4.
• Ffynhonnau nwy llorweddol wedi'u gosod yng Nghell 5b i gasglu nwy yn yr ardal weithredol.
• Maniffold nwy newydd a phibellau cysylltiedig i gysylltu'r seilwaith newydd hwn â'r system echdynnu gan gynyddu faint o nwy a gesglir.
• Paratoi ardal ychwanegol o gapio dros dro ar Gell 4, a fydd wedi'i leinio â phlastig LLDPE cyn gynted ag y bydd y tywydd yn caniatáu.
• Mân atgyweiriadau i leinin plastig dros dro wrth i'r gwastraff setlo.  

Bydd gwaith pellach sydd i’w gynnal dros yr ychydig fisoedd nesaf yn cynnwys:

• Gosod offer monitro ansawdd aer o amgylch y safle.
• Gosod prif bibell nwy 180mm newydd rhwng Cell 4 a Cell 5c.

Pam mae safle tirlenwi Hafod yn drewi?

Bydd gan weithrediadau tirlenwi arogleuon cyfnodol bob amser ond ni ddylai hwn fod yn ddigwyddiad parhaus.  Mae dwy brif ffynhonnell arogleuon mewn safle tirlenwi:

• Gall y gwastraff, wrth iddo gael ei ollwng, gynhyrchu arogl fel bin sbwriel cartref.
• Nwyon a gynhyrchir gan y gwastraff yn diraddio dros amser.

Pan fydd gwastraff yn cael ei waredu ar y safle, caiff ei wneud fesul cam (a elwir yn gelloedd).  Unwaith y bydd cell yn llawn gwastraff, caiff ei chapio (ei selio) gyda gorchudd anathraidd. Mae hyn yn atal dŵr glaw rhag mynd i mewn i'r gell ac yn helpu i gasglu'r nwy tirlenwi a gynhyrchir pan fydd y gwastraff yn dechrau dadelfennu. 

Mae nwy tirlenwi fel arfer yn cynnwys methan (tua 65%) a charbon deuocsid (35%), nad ydynt yn nwyon aroglus. Yn nodweddiadol, bydd ystod o gyfansoddion eraill ar grynodiadau cymharol isel o fewn y nwy tirlenwi a elwir yn nwyon hybrin. Gall y nwyon hybrin hyn gynnwys sylweddau sy'n achosi i nwy tirlenwi fod yn aroglus, fel hydrogen sylffid (H₂S).  Nwy hybrin yw hydrogen sylffid a all achosi’r arogl 'wyau pydredig'; gellir ei arogli ar grynodiadau llawer is na'r lefelau a all achosi niwed. Bydd unrhyw nwyon wedi'u gwanhau'n sylweddol erbyn iddynt gael eu harogli o fewn yr ardal leol, ac mae'n annhebygol iawn y byddant yn effeithio ar iechyd pobl.

Gall arogleuon nwy tirlenwi fod yn ganlyniad i sawl ffactor: gall rhai o'r rhain fod o ganlyniad i fethiannau o ran rheoli, mae eraill yn ganlyniad i waith arfaethedig ac angenrheidiol megis gosod seilwaith echdynnu nwy newydd.

Pam mae'r arogl yn mynd a dod?

Mae arogleuon yn ganlyniad rhyngweithiadau cymhleth o fewn y safle.  Mae p'un a ellir eu harogli oddi ar y safle, a ble y cânt eu harogli, yn aml yn ganlyniad i amodau tywydd lleol.  Os sylwch ar yr arogl un diwrnod ond nid y diwrnod nesaf, gallai hyn fod oherwydd newid mewn tymheredd neu gyflymder neu gyfeiriad y gwynt, neu newid mewn gwasgedd atmosfferig.  Er enghraifft, bydd nwyon bob amser yn symud tuag at ardal o wasgedd is ac, o ganlyniad, rydym yn fwy tebygol o glywed arogleuon pan fydd y gwasgedd atmosfferig yn isel neu'n disgyn. Yn yr un modd, ar ddiwrnodau oerach neu lonydd, nid yw'r arogleuon yn cael eu gwasgaru mor gyflym, sy'n golygu ein bod yn fwy tebygol o glywed arogleuon. 

Sut ydych chi'n rheoleiddio arogleuon oddi ar y safle o'r safle tirlenwi?

Mae’r drwydded yn cynnwys amod sy’n ei gwneud yn ofynnol i’r gweithredwr atal arogleuon oddi ar y safle neu, lle nad yw hynny’n bosibl, eu cadw i’r lleiafswm posibl.  Bydd y gweithredwr yn disgrifio sut y bydd yn cyflawni hyn mewn dogfen o'r enw Cynllun Rheoli Arogleuon.Rhaid cadw'r Cynllun Rheoli Arogleuon yn gyfredol ac asesir pob adolygiad gan ein swyddogion i sicrhau ei fod yn cwmpasu'r holl feysydd gweithredu allweddol mewn perthynas â rheoli arogleuon. Mae swyddogion yn asesu cydymffurfedd â’r amod ynghylch arogleuon trwy wneud y canlynol:

• Dilysu presenoldeb, math a chryfder arogleuon yng nghyffiniau safle a ganiateir
• Nodi a yw’r safle yn ffynhonnell debygol yr arogl ac, os caiff ei brofi, mynd ar y safle i bennu achosion unrhyw arogleuon ac a yw’r gweithredwr yn cymryd mesurau priodol i reoli’r arogl

Mae swyddogion yn cynnal ymchwiliadau i arogleuon (gan gynnwys asesiadau arogl oddi ar y safle) yn unol â'n canllawiau a thrwy gyfeirio at ganllawiau rheoli arogleuon cyhoeddedig.

Mae cryfder arogl yn disgrifio pa mor gryf yw arogl fel y'i synhwyrir gan swyddog unigol. Rydym yn cofnodi cryfder arogl gan ddefnyddio graddfa o 0 i 6, lle mae 0 = dim arogl, 3 = arogl amlwg a 6 = arogl cryf iawn. Bydd torri amodau trwydded ond yn cael ei gofnodi yn yr amgylchiadau canlynol:

• Mae arogl oherwydd gweithgareddau ar y safle ar lefel sy'n debygol o achosi llygredd y tu allan i ffin y safle ac mae hyn yn cael ei gadarnhau gan swyddog, ac
• Nid yw'r gweithredwr yn cymryd pob cam priodol i reoli'r arogl hwnnw.

Os yw'r gweithredwr yn cymryd mesurau priodol, yna ni thorrwyd amodau’r drwydded, hyd yn oed os oes rhywfaint o arogl. Byddem yn disgwyl i'r gweithredwr nodi mesurau priodol yn ei Gynllun Rheoli Arogleuon, ond efallai y bydd angen mesurau ychwanegol arnom os bydd llygredd arogl difrifol yn digwydd.

Rhoddir gwybod i'r gweithredwr am unrhyw adroddiadau o arogleuon a gawn sy'n berthnasol i’r safle, ond nid ydym yn rhyddhau data personol, felly ni allant adnabod yr unigolion sy’n rhoi'r adroddiadau hyn. Disgwylir i'r gweithredwr ymateb i adroddiadau o arogleuon yn unol â'i Gynllun Rheoli Arogleuon ar gyfer y safle, ac i roi gwybod i ni am unrhyw newidiadau canlyniadol i weithrediadau.

A yw’r arogl yn niweidiol i iechyd?

Pryd bynnag y bydd pobl yn poeni am eu hiechyd personol, dylent ymweld â’u meddyg teulu neu gysylltu â Galw Iechyd Cymru ar 111 neu drwy ei wefan Hafan – GIG Cymru.

Sut rydym yn asesu cydymffurfedd

Ein rôl ni yw asesu cydymffurfedd â'r trwyddedau a chymryd camau rheoleiddio priodol os byddwn yn nodi unrhyw achosion o dorri amodau.  Gwnawn hynny drwy gyfeirio at ein polisi gorfodi ac erlyn, a chan roi sylw priodol i God y Rheoleiddwyr.

Mae ein tîm rheoleiddiol yn asesu cydymffurfedd ag amodau trwydded safle tirlenwi Hafod mewn sawl ffordd, gan gynnwys arolygiad o’r safle, archwilio, asesiadau o arogleuon oddi ar y safle, ac adolygu adroddiadau a data monitro.

Rydym yn codi ffioedd parhau ar bob deiliad trwydded, sy'n talu am gost y gweithgareddau rheoleiddiol arferol hyn. Nid yw ffioedd parhau yn cynnwys darparu presenoldeb cyson swyddog ar unrhyw safle a ganiateir.

Defnyddir Adroddiad Asesu Cydymffurfedd i gofnodi canfyddiadau ein harolygiadau o safleoedd, archwiliadau a gweithgareddau monitro, adolygiadau monitro, a data/adroddiadau eraill. Rydym yn defnyddio ein canllawiau ar asesu a sgorio cydymffurfedd â thrwyddedau amgylcheddol i sgorio achosion o dorri amodau trwyddedau yn unol â'n Cynllun Dosbarthu Cydymffurfedd. Mae'r categori risg a'r sgôr a roddwn ar gyfer peidio â chydymffurfio yn adlewyrchu'r effaith bosibl y gallai ei chael pe na bai'n cael sylw prydlon a digonol. Yr unig eithriad yw ar gyfer achosion o beidio â chydymffurfio sy'n ymwneud ag amodau amwynder – arogl, llwch, sŵn a phlâu. Rydym yn categoreiddio’r risg ac yn sgorio’r rhain yn ôl eu heffaith wirioneddol (yn hytrach na’r effaith bosibl). Mae pedwar categori risg o ran peidio â chydymffurfio. Mae pob categori risg yn cael ei sgorio. Mae'r sgoriau'n cael eu cronni yn ystod y flwyddyn gydymffurfedd. Mae rhagor o wybodaeth am sut rydym yn sgorio achosion o dorri amodau trwyddedau, a sut mae hyn yn effeithio ar ffioedd parhau blynyddol y safle, wedi’i nodi yn ein canllawiau ar ein cynlluniau codi tâl. 

Pryd mae'r safle i fod i gwblhau gweithrediadau a chau yn barhaol?

Y caniatâd cynllunio presennol ar gyfer y gwaith gwastraff yw Rhif Cais: 6/18883 (PP016-99-003), a ganiatawyd ar apêl ar 10 Gorffennaf 1995.  Mae Amod 4 yn nodi:

Bydd y gweithrediadau tirlenwi a ganiateir drwy hyn yn dod i ben o fewn 55 mlynedd i ddyddiad cychwyn y datblygiad. Rhaid nodi dyddiad terfynu gweithrediadau tirlenwi (yn cynnwys mewnforio a dyddodi gwastraff) i'r awdurdod cynllunio mwynau o fewn wythnos i'r dyddiad a nodir.

Dechreuodd y gwaith o ddatblygu’r safle tirlenwi yn 2006 ac felly mae gan y safle ganiatâd cynllunio tan 2061.