Gwaith Plwm Nant y Mwyn

Mae tystiolaeth o fwyngloddio hynafol (cyn-Rufeinig) ar y safle, fodd bynnag mae'r rhan fwyaf o'r gweithfeydd yn dyddio o'r 16eg ganrif hyd at yr 20fed ganrif.

Ysbeidiol fu gweithgarwch mwyngloddio yn Nant y Mwyn ar ddechrau’r 20fed ganrif a rhoddwyd y gorau i’r safle yn gynnar yn y 1930au.

Gellir rhannu'r gweithfeydd yn ddwy brif ran; y Mwynglawdd Uchaf a'r Mwynglawdd Isaf.

Gweithfeydd y Mwynglawdd Uchaf yw'r rhai mwyaf ac fe'u ceir ar hyd dyffryn Nant y Bai i'r gogledd o Rhandir-mwyn. Maen nhw'n ffurfio porth Upper Boat Level (neu 'fynedfa'r mwynglawdd') sydd wedi dymchwel, pyllau gwaddodi, lloriau trin, tŷ’r injan a simnai a thomenni sbwriel sylweddol. Lleolir gweithfeydd y Mwynglawdd Isaf gerllaw i'r de-orllewin o Randir-mwyn yng nghwm Nant y Mwyn, er fod y gwaith yn ymestyn i’r gogledd-ddwyrain ar hyd y cwm.

Mae'r gweithfeydd hyn yn cynnwys dyddodion rwbel a hen ardal brosesu’r mwynglawdd, porth Ceuffordd Pannau a phorth Deep Boat Level. Deep Boat Level yw'r prif bwynt gollwng ar gyfer Mwynglawdd Nant y Mwyn ac mae wedi'i leoli ar dir eiddo preswyl. Mae'r porth wedi dymchwel gan achosi i'r dŵr arllwys o siafft tua 50m yn ôl o'r porth gwreiddiol cyn llifo i mewn i Nant y Mwyn trwy lednant Church Terrace.

Mae Nant y Mwyn a Nant y Bai wedi’u halogi’n sylweddol ac yn cyfrannu tua 13 tunnell o sinc, 2 dunnell o blwm a 40 kg o gadmiwm i’r amgylchedd bob blwyddyn. Maent yn ffynhonnell bwysig o fetelau yng nghyd-destun Afon Tywi, gan achosi i'r afon fethu â chyrraedd safonau ar gyfer sinc a chadmiwm, ac mae lefelau sinc yn parhau i fod yn uchel am tua 25km i lawr yr afon o'r mwynglawdd.

Dros y blynyddoedd diwethaf rydym wedi bod yn casglu gwybodaeth i ddeall yn well y ffynonellau llygredd o fwynglawdd Nant y Mwyn, a nodi’r opsiynau adfer posibl. Yn 2020 fe wnaethom gwblhau adolygiad o fwyngloddio a hydroleg dŵr mwyngloddio, gan gynnwys dŵr mwynglawdd sy’n gollwng o’r lefel Lower Boat, lefel Upper Boat a cheuffordd Pannau. Roedd yr adolygiad hwn yn argymell cynnal gwaith ychwanegol i wella ein dealltwriaeth o’r system mwyngloddiau. Wedi hynny fe wnaethom osod strwythurau monitro llif ar y tri man gollwng ac rydyn ni’n parhau i fonitro ansawdd y dŵr bob mis.

Hefyd, rydym wedi cwblhau asesiadau archeolegol, ecolegol a thirwedd, arolygon topograffig, a chomisiynu Astudiaeth Gwmpasu wedi’i diweddaru a’i ehangu i nodi rhestr hir o opsiynau lliniaru posibl er mwyn gwella ansawdd y dŵr yn Afon Tywi. Mae’n debygol y bydd angen cyfuniad o’r opsiynau lliniaru posibl lefel uchel a gyflwynir isod, i reoli’r ystod o ffynonellau llygredd ym mwynglawdd Nant y Mwyn yn llwyddiannus. Rydym yn croesawu eich mewnbwn wrth i ni barhau i ddatblygu ein hopsiynau, yn ogystal ag unrhyw gyfleoedd amgylcheddol, cymdeithasol ac economaidd ehangach sydd ar gael.

Opsiynau lliniaru posibl

• Trin dŵr mwynglawdd
• Rheoli dŵr wyneb e.e. draenio safle mwynglawdd
• Rheoli cyrsiau dŵr e.e. gwahanu
• Rheoli gwaddodion
• Capio gwastraff mwynglawdd
• Rheoli erydiad tomen rwbel
• Ailbroffilio gwastraff mwynglawdd

Nawr, byddwn yn cynnal astudiaeth ddichonoldeb i asesu addasrwydd technegol, amgylcheddol ac economaidd yr holl opsiynau lliniaru posibl.

Bydd hyn yn arwain at restr fer o opsiynau dichonadwy a fydd yn arwain at ddewis strategaeth adfer ar gyfer y safle.

Mae’n debygol taw strategaeth fesul cam fydd hon, sy’n targedu ffynonellau llygredd penodol dros sawl blwyddyn, gan ganiatáu dylunio, adeiladu ac yna asesu pob ymyrraeth. Hoffem i’r gymuned leol a rhanddeiliaid eraill fod yn rhan allweddol o’r broses.

Byddwn yn cynnal digwyddiadau ymgynghori cyhoeddus yn ddiweddarach yn y prosiect, ac yn cyhoeddi cylchlythyrau i nodi hynt y prosiect.

Cyflwynir amserlen ddangosol isod, sy’n amodol ar sicrhau’r cyllid angenrheidiol.

Hyd yma: Asesiad

Arolygon llinell syfaen a gwaith monitro ansawdd dŵr yn llywio Astudiaeth Gwmpasu a rhestr hir o opsiynau adfer.

2023: Diffinio’r broblem

Digwyddiad ymgynghori â rhanddeiliaid i gael adborth ar restr fer o opsiynau.

2024: Dewisiadau’r rhestr fer

Astudiaeth ddichonoldeb i asesu opsiynau rhestr hir a nodi rhestr fer addas.

2024/25: Strategaeth adfer a ffefrir

Datblygu’r Strategaeth Adfer a ffefrir ar gyfer y safle gyda opsiynau ymyrryd eraill ar gyfer ymgynghoriad pellach.

2026: ymlaen Adeiladu ac asesu

Dylunio ac adeiladu’r opsiwn ymyrryd â’r sgor uchaf, ac wedyn asesiad o’i effaith ar ansawdd dŵr.

Cylchlythyr Nant y Mwyn 2023