Diwygio diogelwch cronfeydd dŵr yng Nghymru

Rydym yn bwriadu cynnal ein hymgynghoriad cyhoeddus cyntaf ar ddiwygiadau diogelwch cronfeydd dŵr yn hydref 2025. Byddwn yn gofyn am eich barn ar ystod o newidiadau i reoliadau diogelwch cronfeydd dŵr ar gyfer Cymru a Lloegr, gan gynnwys: 

• beth sydd o fewn cwmpas rheoleiddio, a pha strwythurau ddylai gael eu heithrio  
• gwell system o ddosbarthiadau ar gyfer categoreiddio peryglon cronfeydd dŵr 
• system rheoli diogelwch ar gyfer cronfeydd dŵr 
• cyfrifoldebau cliriach i berchnogion cronfeydd dŵr 
• strwythur paneli peirianwyr a'u cyfrifoldebau  
• cyfrifoldebau newydd i reoleiddwyr

Fel rhan o’r Rhaglen Diwygio Diogelwch Cronfeydd Dŵr cwblhawyd y prosiect ymchwil a datblygu "Developing a new hazard classification for reservoir safety for England and Wales" ym mis Mawrth 2025. Mae tîm o arbenigwyr - cymysg eu disgyblaethau; diogelwch cronfeydd dŵr, diogelwch diwydiant a rheoli risg, y system wybodaeth ddaearyddol, dadansoddi economaidd - ynghyd â pherchnogion cronfeydd dŵr cynrychioliadol a pheirianwyr, wedi llunio'r datblygiadau. 

Mae'r prosiect wedi darparu elfennau allweddol i gefnogi'r diwygiadau:  

• dosbarthiadau newydd ar gyfer peryglon (a gânt eu ddefnyddio i grwpio cronfeydd dŵr yn ôl pa mor debygol ydynt o achosi niwed) 
• fframwaith ar gyfer system rheoli diogelwch, sy'n ymgorffori arferion rheoli diogelwch cyfredol gydag arferion da ychwanegol o sectorau risg-uchel eraill  
• dadansoddiad cost a budd o'r dull arfaethedig – a fydd yn llywio asesiad effaith sy'n ofynnol ar gyfer deddfwriaeth newydd

Mae'r system ddosbarthu a rheoli diogelwch newydd yn gynigion ymchwil ar hyn o bryd, yn hytrach na’n bolisïau y cytunwyd arnynt. Mae gwaith ar fanylion y system rheoli diogelwch, a sut y gallai weithio ar gyfer pob dosbarth, yn parhau. Rydym yn defnyddio'r ymchwil i lywio cynigion polisi ar gyfer y gyfundrefn ddiogelwch gyfan. Disgwylir ymgynghoriad cyhoeddus ar y cynigion hyn yn hydref 2025.

Mae adroddiadau’r prosiect ymchwil a datblygu yn crynhoi datblygiad y system ddosbarthu newydd arfaethedig, gan gynnwys y broses ymchwil, canfyddiadau allweddol, a chynigion ac argymhellion terfynol. Bydd yr adroddiadau'n cael eu cyhoeddi yn dilyn proses adolygu a chymeradwyo gan gymheiriaid, a ddisgwylir yng Ngwanwyn 2025 ar wefan gan Defra, sef Science Search. Bydd y dudalen hon yn cael ei diweddaru pan fydd yr adroddiadau ar gael. 

Mae'r prosiect wedi datblygu a phrofi opsiynau ar gyfer system dosbarthu peryglon newydd ac wedi cynnig system sydd â phedwar dosbarth sy'n gysylltiedig â lefel y peryglon.

Dim ond y categorïau 'risg uchel' a 'ddim yn risg uchel' sydd gan y system ddosbarthu bresennol. Byddai hyn yn cael ei ddisodli gan system gyda phedwar dosbarth o beryglon - o Ddosbarth 1 (risg uchaf) i Ddosbarth 4 (risg isaf). Mae'r strwythur dosbarthu newydd arfaethedig yn defnyddio cyfuniad o ffactorau - uchder yr argae (height, H), cyfaint y gronfa ddŵr (volume, V), ffactor colli bywydau cymdeithasol cyfartalog (average societal loss of life, ASLL) a difrod (heblaw am golli bywydau). Mae'r uchder a'r cyfaint yn berthnasol i asesu'r egni posibl ar gyfer dŵr sy’n dianc, ac mae’r ASLL a’r difrod yn berthnasol i asesu'r canlyniadau i lawr yr afon.

Mae dull ar gyfer y broses ddosbarthu wedi'i gynnig ac mae'n cael ei ystyried.

Mae'r system newydd wedi'i chynllunio i gynnwys cyforgronfeydd llai o faint (smaller raised reservoirs, SRR) rhwng 10,000-25,000 m³.

Mae'r prosiect ymchwil hefyd wedi cynnal gwerthusiad o'r dulliau asesu risg cyfredol, wedi datblygu dull ar gyfer adolygu dyluniadau cronfeydd dŵr, a chasglu tystiolaeth i lywio'r dull o gynllunio ar gyfer argyfwng ar y safle.

Mae cyfres o gyflwyniadau wedi'u recordio yn esbonio'r ymchwil a'r datblygiad yn fwy manwl (Saesneg yn unig ar wefan Asiantaeth Amgylchedd Lloegr). Mae Rhannau 1, 2 a 3 yn esbonio sut mae'r dosbarthiad newydd wedi cael ei ddatblygu:

• Rhan 1- ‘Introduction to the hazard classification research’ (Saesneg yn unig)
• Rhan 2 – ‘Evidence gathered about safety management in other countries and sectors’ (Saesneg yn unig)
• Rhan 3 – ‘Developing the new hazard classification system’ (Saesneg yn unig)

Caiff y system ddosbarthu arfaethedig gyda 4 dosbarth sy’n cydnabod gwahanol lefelau o berygl a chanlyniadau ei chyfuno â gwell system rheoli diogelwch gydag arferion rheoli diogelwch wedi'u teilwra i bob dosbarth.

Mae datblygu'r fframwaith hwn ar gyfer y system rheoli diogelwch wedi canolbwyntio ar wella arfer cyfredol ac ychwanegu elfennau o arfer da o sectorau perygl uchel eraill. Mae gwaith ar fanylion y system rheoli diogelwch, gan gynnwys Cynlluniau Rheoli Diogelwch Cronfeydd Dŵr (Reservoir Safety Management Plans, RSMP), a sut y gallai weithio ar gyfer pob dosbarth, yn parhau. 

Mae'r ymchwil yn darparu amcangyfrifon sylfaenol o'r costau a'r manteision tebygol ar gyfer yr opsiynau a ystyrir ar gyfer y system ddosbarthu a rheoli diogelwch newydd. Bydd y dadansoddiad yn cael ei fireinio yn nes ymlaen, yn dilyn ymgynghori a phenderfyniadau Gweinidogol ar y system newydd, i lywio asesiad effaith i gyd-fynd â deddfwriaeth newydd.

Y manteision rydym yn ceisio eu cyflawni yw:  

• llai o risg i fywyd  

• llai o risg o ddifrod i eiddo, seilwaith a'r amgylchedd  

• llai o risg o darfu economaidd   

• rheoleiddio diogelwch cronfeydd dŵr sy’n deg a chymesur 

Ar hyn o bryd rydym yn adolygu'r trefniadau rheoli ar gyfer diogelwch cronfeydd dŵr. Mae hyn yn cynnwys gwelliannau i systemau i sicrhau bod gweithrediad, cynnal a chadw, monitro a gwyliadwriaeth yn cael eu cyflawni'n effeithiol. Mae ein hadolygiad yn ceisio diweddaru'r gofynion cadw cofnodion a gwybodaeth presennol i symleiddio arferion rheoli data a gwella effeithlonrwydd ac effeithiolrwydd.

Yn ystod mis Mawrth ac Ebrill 2025, cynhaliwyd cyfres o ddeg grŵp ffocws gyda pherchnogion cronfeydd dŵr, peirianwyr cronfeydd dŵr, a rheoleiddwyr i helpu i ddatblygu ein cynigion polisi. Diolch yn fawr i'r rhai a oedd yn bresennol ac a gyfrannodd at y trafodaethau hyn. Cafwyd adborth adeiladol a gyfunwyd gennym ag allbynnau o weithdy â chryn bresenoldeb yng Nghynhadledd Cymdeithas Argaeau Prydain (y British Dam Society, BDS) ym Mhrifysgol Keele ym mis Medi 2024.

Rydym bellach yn coladu ac yn dadansoddi'r allbynnau hyn i helpu i fireinio'r Cynlluniau Rheoli Diogelwch Cronfeydd Dŵr arfaethedig a llywio rolau a chyfrifoldebau cysylltiedig perchnogion, peirianwyr, a rheoleiddwyr cronfeydd dŵr.

Rydym wedi bod yn ystyried yr opsiynau ar gyfer moderneiddio'r fframwaith cyfreithiol. Ymhlith yr opsiynau mae:

• deddfwriaeth sylfaenol newydd yn lle Deddf Cronfeydd Dŵr 1975,
• cadw'r Ddeddf a'i diwygio, a
• defnyddio pwerau sy’n bodoli eisoes i ddod â diogelwch cronfeydd dŵr o fewn y gyfundrefn trwyddedu amgylcheddol.

Y dull a ffefrir gennym yw dod â rheoleiddio diogelwch cronfeydd dŵr o dan y rheoliadau trwyddedu amgylcheddol - ond nid yw hyn wedi'i benderfynu eto. Dros y misoedd nesaf, bydd cyfleoedd i rannu eich barn trwy gyfarfodydd rhanddeiliaid, a'r ymgynghoriad cyhoeddus yn hydref 2025.

Mae Rheoliadau Trwyddedu Amgylcheddol (Cymru a Lloegr) 2016 yn darparu fframwaith rheoleiddio modern ar gyfer cyfundrefnau diogelwch ar gyfer sectorau a diwydiannau eraill y gellid eu cymhwyso i ddiogelwch cronfeydd dŵr. Mae yno hierarchaeth drwyddedu - sy'n cynnwys eithriadau, trwyddedau safonol a thrwyddedau pwrpasol - y gallem ei chymhwyso i'r gwahanol ddosbarthiadau peryglon i ddarparu dull mwy cymesur.

Os byddwn yn defnyddio trwyddedu amgylcheddol, gellir cyflwyno'r diwygiadau trwy reoliadau yn hytrach na bod angen bil newydd yn y Senedd - ac felly gellid gwneud y newidiadau i amserlen fwy rhagweladwy.

Ni fydd trwyddedu amgylcheddol yn newid y diwygiadau y mae angen inni eu gwneud yn dilyn Adroddiad yr Adolygiad Annibynnol o Ddiogelwch Cronfeydd Dŵr, ond byddai'n darparu ffordd ymarferol o foderneiddio cyfundrefn diogelwch cronfeydd dŵr.

Rydym yn bwriadu cynnwys rhanddeiliaid yn y gwaith o ystyried y dull hwn gan gynnwys trwy'r ymgynghoriad ysgrifenedig yn hydref 2025.