Prosiect Adfer Afon Graean Llandinam

Afon Hafren yw'r afon hiraf yn y DU, tua 220 milltir o hyd. Mae'n tarddu ym Mynyddoedd Cambria ac yn llifo trwy Bowys cyn croesi'r ffin i Swydd Amwythig ac ymlwybro i lawr i ffurfio aber Afon Hafren.

Mae graean yr afon yn darparu lleoedd i infertebratau ffynnu ac i adar hirgoes fwydo a magu. Mae 500 a mwy o rywogaethau o infertebratau yn byw mewn graeanau afon agored ac yn sail i'n cadwyn fwyd.

Mae'r afon wedi'i dynodi ar gyfer rhywogaethau pysgod mudol fel yr eog, llysywen bendoll y môr a’r wangen sydd dan fygythiad cynyddol.

Mae’r prosiect yn rhan o’n rhaglen adfer afonydd ehangach yng Nghymru, sydd â’r nod o adfer prosesau naturiol afonydd ac ailgyflwyno cynefinoedd sydd wedi’u colli yn sgil gweithgareddau pobl yn hanesyddol

Ein nod yw adfer rhan o'r Hafren, tua 900m o hyd, yn ôl i gyflwr mwy naturiol.

Mae tîm y prosiect yn cynnwys sawl disgyblaeth ac ar ôl adolygu llawer o opsiynau dylunio gyda phartneriaid ac arbenigwyr, bwriad yr opsiwn a ffefrir yw galluogi'r afon i adfer yn naturiol ar ffurf sianeli lluosog lletach. Mae'r dull hwn yn annog yr afon i ddefnyddio ei phrosesau naturiol ei hun, sy'n gofyn am lai o beirianneg.

Bydd y cynllun wedi'i leoli i'r de o bentref Llandinam ac mae'n cwmpasu ardal o ryw 25 hectar. Mae ffin fwyaf gogleddol y safle yn ymestyn i faes parcio Llandinam, mae'r A470 yn ffurfio'r ffin ddwyreiniol ac mae'r ffiniau deheuol a gorllewinol o fewn Gwarchodfa Natur Graean Llandinam.

Mae ein cynlluniau’n cynnwys:

• Adfer sianelau hanesyddol yr afon a’u graddio’n ysgafn i’r gorlifdir. Bydd hyn yn rhoi hwb i’r prosesau naturiol y mae'r afon eisiau eu cymryd ond nad yw’n gallu ar hyn o bryd oherwydd ymyriadau dynol dros amser.
   
• Gosod gwrthrychau pren mawr yn y sianelau newydd a phresennol a'r gorlifdir i annog gwaddodion i symud yn fwy naturiol ac araf ar draws y safle cyfan. Ar hyn o bryd, mae symudiad gwaddodion yn wael, gan gynyddu erydiad yn ogystal â dyddodiad gwaddodion, yn enwedig ger y pentref.

Yn ogystal â darparu llu o fuddion i natur, disgwylir i'r cynllun gostyngiad cyffredinol yng nghyflymder a phŵer erydol yr afon yn ystod llifoedd uchel.

Cymerwch olwg ar y byrddau arddangos cyflwynon ni i’r gymuned yn ein digwyddiad galw heibio cyhoeddus ar y 9fed o Fedi.

Rhagfyr 2024

Yn dilyn digwyddiad cymunedol Adfer Afon Graean Llandinam ym mis Medi, y daeth nifer o bobl iddo i roi eu barn, rydym wedi bod yn ystyried y sylwadau

Hoffem ddiolch i aelodau o’r gymuned am roi o’u hamser i rannu eu barn, eu pryderon a chyflwyno eu cwestiynau.

Rydym wedi ystyried y rhain ac wedi gwneud penderfyniad bellach i ohirio’r prosiect tan wanwyn 2026 a dim cynt na hynny.

Yn y cyfamser, rydym yn awyddus i barhau i gyfathrebu â’r gymuned ac felly rydym wedi diweddaru gwefan ein prosiect gyda rhai o’r themâu cyffredinol a godwyd yn y digwyddiad. Byddwn yn ailedrych ar ymholiadau mwy manwl a phenodol os ydym mewn sefyllfa i ailgychwyn y prosiect rhywbryd yn y dyfodol.

Medi 2024

Ar y 9fed o Fedi cynhalion ni ddigwyddiad galw heibio cyhoeddus i roi cyfle i bobl leol ddysgu mwy am y cynigion ac i ofyn cwestiynau.

Mae’r tîm prosiect yn ystyried yr ymholiadau ar hyn o bryd, a byddan nhw’n rhannu’r ymatebion ffurfiol yn yr wythnosau nesaf.

Cymerwch olwg ar y byrddau arddangos cyflwynon ni i’r gymuned yn ein digwyddiad.

Mai 2024

Wrth weithio law yn llaw â'n hymgynghorwyr Binnies a CBEC (arbenigwyr adfer ar gyfer yr amgylchedd dŵr) yn 2023, rydym wedi cynnal nifer o arolygon ac ymchwiliadau i lywio dyluniad y cynllun. Mae rhai ohonynt yn cynnwys:

• Modelu hydrolig i amcangyfrif llif, lefel y dŵr a chyflymder yn sianeli’r afon.
• Astudiaeth ddesg geodechnegol i adolygu gwybodaeth berthnasol am ddata hanesyddol, daearegol ac amgylcheddol y safle.
• Mae arolwg topograffig (neu arolwg tir neu'r diwedd) yn fath o arolwg sy'n mapio lefelau, ffiniau a nodweddion safle.
• Arolygon ecolegol i asesu presenoldeb rhywogaethau goresgynnol neu warchodedig.
• Adroddiad archaeolegol i leoli, nodi a chofnodi dosbarthiad, strwythur a ffurf safleoedd archaeolegol mewn perthynas ag ardal y prosiect.

Datblygwyd dyluniad cysyniad cychwynnol ar gyfer y cynllun, ac rydyn ni wrthi’n gweithio yn awr i droi’n cynigion yn ddyluniad manwl terfynol.

Ein nod yw cyflwyno ein cynlluniau i'r gymuned a derbyn adborth yn y misoedd nesaf. Byddwn yn cael pob caniatâd a chysyniad perthnasol er mwyn dechrau adeiladu'r cynllun yn ystod haf 2025, yn amodol ar gyllid.

Adfer Afon

Sut datblygwyd y cynllun?

Comisiynodd CNC astudiaeth ddichonoldeb i ymchwilio i ymarferoldeb gweithredu atebion ar sail natur i adfer prosesau naturiol ar afon Hafren o fewn Gwarchodfa Natur Graean Llandinam Ymddiriedolaeth Natur Maldwyn.

Asesodd yr astudiaeth ddichonoldeb bedwar opsiwn, yn amrywio o roi’r gorau i echdynnu graean trwy’r ymyriadau lleiaf posibl, i addasiadau gweithredol i sianel yr afon.

Arfarnwyd yr opsiynau yn erbyn ystod o feini prawf, gan gynnwys y budd a ddisgwylir o ran adfer yr afon, yr effaith ar berygl llifogydd, dylanwad ar werth amwynder, cymhlethdod y gwaith adeiladu, cost, a gofynion cynnal a chadw. Nodwyd yr opsiwn a ffefrir o ganlyniad i’r broses hon.

A oes enghreifftiau eraill o’r math hwn o brosiect?

Mae llawer o brosiectau adfer afonydd llwyddiannus ar draws y Deyrnas Unedig ac Ewrop, ac mae enghreifftiau o’r rhain yn cynnwys:

• Branston Beck
• Stonethwaite Beck
• Nant Dowlais
• Afon Cole
• Afon Skerne

Byddem yn eich argymell i edrych ar wefan y Ganolfan Adfer Afonydd, sy’n darparu cronfa o astudiaethau achos.

Gweler hefyd yr erthygl Saesneg isod gan y BBC ar brosiect tebyg:

How 'rewiggling' Swindale Beck brought its fish back – BBC News

Perygl Llifogydd

A fydd y prosiect yn lleihau perygl llifogydd i drigolion Llandinam?

Dydy'r prosiect ddim wedi'i gynllunio'n benodol i leihau peryglon llifogydd, ond trwy adfer prosesau afon naturiol, ailgysylltu gorlifdiroedd, arafu a lledaenu llifoedd llifogydd dros ardal ehangach i fyny'r afon, bydd rhai manteision ar gyfer rheoli lefelau dŵr i lawr yr afon.

Gwnaed brosiect CNC gwahanol asesiad rhagarweiniol a ganfuwyd, yn anffodus, na ellid cyfiawnhau cyllid rheoli perygl llifogydd ar gyfer Llandinam bryd hynny, yn bennaf ar sail gwerth am arian.

Mewn cynllun ar wahân, mae Cyngor Sir Powys wedi gosod bwnd bach o bridd i leihau'r perygl llifogydd i eiddo yn Llandinam.

Mae’r astudiaethau helaeth a wnaed wedi dangos na fyddai cynnydd mewn perygl llifogydd i’r pentref o ganlyniad i’r cynllun. Serch hynny, byddai’r cynllun yn lleihau’r perygl o erydiad i lan dde (dwyreiniol) yr afon ger y ffordd a’r pentref.

Yr wyf yn pryderu am y perygl o lifogydd yn Llandinam. Pam fod CNC yn mynd i’r afael â’r amgylchedd cyn perygl llifogydd i eiddo ym mhentref Llandinam?

Prif ffocws CNC yw mynd i’r afael â’r argyfyngau hinsawdd, natur a llygredd.

O fewn y cylch gwaith hwn, mae CNC yn cael pwerau gan Lywodraeth Cymru i ymdrin â llifogydd. Yn anffodus, canfu astudiaeth ddichonoldeb ar wahân na ellid cyfiawnhau cyllid rheoli perygl llifogydd ar gyfer Llandinam bryd hynny, yn bennaf ar sail gwerth am arian.

Rydym yn deall pryderon parhaus y gymuned ac rydym wedi rhannu’r adborth hwn gyda’n cydweithwyr.
 
Yn ogystal â diogelu cymunedau rhag effaith newid hinsawdd, un o’n blaenoriaethau eraill yw helpu byd natur i adfer, felly mae’r prosiect hwn wedi’i ddatblygu o ffynonellau cyllid ar wahân. Nid yw adfer prosesau naturiol afonydd yn ymwneud â diogelu cynefinoedd a rhywogaethau yn unig; mae afonydd iach sy’n gweithio'n dda yn hanfodol i leihau’r risg a berir gan bwysau eraill, gan gynnwys ansawdd dŵr gwael a newid hinsawdd.

Nid yw mynd ar drywydd y prosiect adfer afonydd hwn yn tynnu arian oddi ar brosiectau perygl llifogydd ledled Cymru gan fod y rhain yn cael eu hariannu ar wahân.

Rwy’n deall y gall cynllun llifogydd cymunedol helpu i wella gallu’r pentref i wrthsefyll perygl o lifogydd?

Cynllun llifogydd cymunedol ac unigolion sy’n cofrestru ar gyfer gwasanaeth rhybuddion llifogydd CNC yw un o’r ffyrdd gorau o wella eich gallu i wrthsefyll llifogydd. Mae cynllun llifogydd cymunedol drafft wedi’i gynhyrchu gan CNC gyda mewnbwn gan gynghorydd lleol, ac fe’i rhannwyd gyda’r cynghorydd ym mis Mawrth 2024 iddo gytuno, a’r gobaith yw y bydd yn cael ei gyhoeddi ar gyfer defnydd cymunedol.

Mae rhagor o wybodaeth am fod yn barod am lifogydd a sut i gofrestru ar gyfer rhybuddion llifogydd ar gael ar wefan CNC.

A allaf gofrestru ar gyfer gwasanaeth rhybuddion llifogydd CNC heb gyfeiriad e-bost?

Mae nifer o ffyrdd y gallwch dderbyn rhybuddion llifogydd, gan gynnwys dros y ffôn, neges destun neu e-bost.

Ffoniwch Floodline ar 0345 988 1188 a phan fyddant yn gofyn am e-bost, rhowch wybod iddynt nad oes gennych un.

Rydym yn annog pawb sydd mewn perygl i gofrestru – hyd yn hyn, mae tua hanner y 35 eiddo yn yr Ardal Rhybuddion Llifogydd wedi ymuno.

Ecolog a'r amgylchedd

Beth fyddai effaith y prosiect ar fflora a ffawna presennol?

Mae ein tîm amgylcheddol wedi ystyried effeithiau posibl ar fflora a ffawna a byddai mesurau lliniaru yn cael eu rhoi ar waith, gan gynnwys gwiriadau ecolegol cyn ac yn ystod y gwaith, ac osgoi ardaloedd lle mae cynefinoedd penodol yn bresennol yn bwrpasol.Bydd ansawdd fflora a ffawna yn cael ei wella o ganlyniad i’r cynllun, wrth i’r cynefinoedd gael eu gwneud yn fwy gwydn a’r ecosystemau’n cael eu gwneud yn fwy bioamrywiol.

A allai adeiladu sianel newydd, gosod malurion prennaidd mawr a gwella cysylltedd y gorlifdir gynyddu’r cynefin optimaidd ar gyfer rhywogaethau goresgynnol a chynyddu’r risg y bydd rhywogaethau estron goresgynnol yn cyrraedd eiddo i lawr yr afon?

Cofnodir bod rhywogaethau estron goresgynnol megis jac y neidiwr, clymog Japan a phidyn-y-gog Americanaidd wedi’u gwasgaru’n eang ledled dalgylch afon Hafren.  Gall y rhywogaethau hyn ledaenu’n naturiol ar hyd cyrsiau dŵr a’r gorlifdir, gan gael eu cludo gan lifoedd.  Mae’r ardal lle byddai’r sianel newydd arfaethedig yn cael ei lleoli ar hyn o bryd o fewn y gorlifdir, felly nid yw’r risg yn cael ei newid o’r hyn sydd yn bodoli ar hyn o bryd (gorlifdir) i’r cyfnod ar ôl y gwaith adeiladu (sianel newydd). Mae CNC yn bwriadu ail-hau’r glannau yn dilyn y gwaith adeiladu er mwyn caniatáu i rywogaethau eraill sefydlu, gan leihau’r risg y bydd rhywogaethau estron goresgynnol yn ymsefydlu.

Mae’r prosiect yn cynnig defnyddio pren mawr i wyro a chyfeirio rhywfaint o lif ac ynni’r afon i’r sianel newydd a’r gorlifdir, gan gynyddu cysylltedd â’r gorlifdir a gwella ffurf yr afon.  O’i gymharu â’r gorlifdir presennol a glan yr afon bresennol, ni fydd unrhyw gynnydd yn y risg o rywogaethau estron goresgynnol yn sefydlu oherwydd yr adeileddau pren mawr gan y byddant yn cael eu boddi’n aml, a bydd unrhyw waddod sy’n dal y gwrthrychau pren yn dal yn gymharol symudol.

Mae CNC yn ymwybodol bod Ymddiriedolaeth Natur Maldwyn yn gwneud rhywfaint o waith rheoli rhywogaethau estron goresgynnol ar Raean Llandinam gyda chymorth gwirfoddolwyr – bydd parhau â’r gwaith hwn yn helpu i atal lledaeniad rhywogaethau estron goresgynnol.

Nid yw’r prosiect yn cynyddu’r risg o rywogaethau estron goresgynnol yn ymledu i lawr yr afon.

Pa fesurau bioddiogelwch fyddai’n cael eu defnyddio yn ystod y gwaith adeiladu?

Mae rhywogaethau estron goresgynnol wedi cael eu hystyried wrth ddylunio’r prosiect a bydd yn osgoi ardaloedd lle mae rhywogaethau estron goresgynnol lle bo modd.   Cyn i’r gwaith adeiladu ddigwydd, bydd CNC yn nodi ac yn asesu’r risg o lwybrau ar gyfer cyflwyno a lledaenu rhywogaethau estron goresgynnol ac yn nodi mesurau i atal cyflwyno a lledaenu rhywogaethau estron goresgynnol yn ystod y gwaith adeiladu.  Bydd y mesurau’n cael eu rhoi ar waith gan ddilyn y protocol 'Edrych, Golchi, Sychu' i atal gweithgareddau rhag lledaenu rhywogaethau estron goresgynnol i’r safle, oddi mewn iddo ac oddi yno yn ystod y gwaith adeiladu. Bydd deunydd gwastraff yn cael ei waredu yn unol â deddfwriaeth gwastraff.

Caniatâd cynllunio

A fydd mwy o ymgynghori â’r gymuned?

Nid oes angen caniatâd cynllunio ar gyfer y cynllun hwn gan fod y gwaith hwn yn waith datblygu a ganiateir gan CNC. O ystyried absenoldeb ymgynghoriad cynllunio ffurfiol yn yr achos hwn, rydym wedi cynnal ein hymgynghoriad ein hunain i ymgysylltu â’r gymuned. Mae hyn yn cynnwys y sesiwn galw heibio ym mis Medi fel cyfle i’r gymuned weld y cynlluniau, gofyn cwestiynau, a rhoi eu hadborth i ni ei ystyried.  Er mwyn helpu i lywio unrhyw gynllun sy’n mynd rhagddo, bydd gweithgareddau ymgysylltu pellach yn cael eu trefnu gyda’r gymuned leol a rhanddeiliaid.

Sut mae CNC yn sicrhau datblygiad a ganiateir?

Mae gwaith sy’n bodloni safonau a meini prawf penodol yn gallu sicrhau datblygiad a ganiateir. Mae CNC wedi cael tystysgrif cyfreithlondeb gan Gyngor Sir Powys, yn ardystio statws y gwaith fel datblygiad a ganiateir.

I gysylltu â'r tîm, e-bostiwch: Llandinamgravels@cyfoethnaturiolcymru.gov.uk